به طور کلی گیربکس در معنای فارسی به جعبه دنده تعبیر می شود .چرخ دنده هایی با ضرایب مختلف که از نظر شعاع و قطر مختلف می شوند. همین موضوع باعث کاهش و یا افزایش سرعت حرکت و همینطور کاهش و افزایش قدرت یا گشتاور خواهد شد.
گیربکس ها در پوسته ای از آلیاژ آلومینیوم و یا چدن و فولاد قرار خواهند گرفت
تمامی قطعات در حین چرخش می بایست روغن کاری شود که با روغن گیربکس و یا واسکازین این وظیفه انجام می شود .درجه گرانروی روغن گیربکس با توجه به نوع آن متفاوت است ولی در استفاده عموم از روغن با گرانروی 80/75 استفاده می شود.
گیربکس مرکز سیستم انتقال و حرکت در نوار نقاله است که اگر به درستی وظیفه خود را انجام ندهد باعث از کار افتادن کل سیستم و حرکت آن خواهد شد.
در صنعت و ماشین آلات صنعتی می توان انواع گیربکس را به دو دسته ی کاهنده و افزاینده
طبقه بندی کرد.
گیربکس های کاهنده :
در این مدل جایگذاری گیربکس بین متحرک و محرک قرار گرفته و دور مورد نیاز و گشتاور موردنظر را تامین می کنند . بیشتر گیربکس ها در این دسته قرار میگرند.
گیربکس های افزاینده :
منظور از گیربکس های افزاینده نوعی است که در آن بتوان تغییرات سرعت و گشتاور را برای دور بالا با گشتاور پائین تنظیم کرد .به طور کلی از این مدل گیربکس در صنایع تولید انرژی مثل توربین های بادی، صنایع بالادستی و پالایشگاه ها استفاده می شود.
انواع مختلف گیربکس افزاینده را می توان به مدل های زیر تقسیم بندی کرد :
گیربکس حلزونی :
در این مدل از ماردون فولادی سخت کاری شده و سنگ خورده استفاده شده است.
مکمل این ماردون یک چرخ دنده حلزونی از جنس برنز ریخته گری شده است که حرکت سینماتیکی خود را از این دو قطعه تامین می کند.در گیربکس حلزونی از پوسته با آلیاژ آلومینیوم استفاده شده است که این مهم باعث شده تا لرزش را به حداقل رسانده و با استارت بسیار نرم موقع حرکت کمترین ارتعاش را داشته باشد .
از مشخصه های این گیربکس می توان به گشتاور بسیار بالا و صدای بسیار کم و تعمیر و نگهداری آسان آن اشاره کرد.
گیربکس خورشیدی :
این مدل گیربکس در دو نوع زاویه دار و شافت مستقیم قابل عرضه است.
اجزای تشکیل دهنده این گیربکس شامل دنده خورشیدی که در مرکز آن قرار گرفته و وظیفه انتقال قدرت را دارد ، هرزگردهای سیاره ای و دنده رینگی است.
از مزایای این گیربکس می توان به نصب آسان ، حجم بسیار کم و اصطحکاک حداقلی آن اشاره کرد.
لازم به ذکر است به دلیل استفاده از مکانیزم انتقال نیرو در بین قطعات این گیربکس توانایی تحمل گشتاور بسیار بالا و دور ورودی تا 3500 دور در دقیقه را دارد. با توجه به چیدمان و طراحی آن لقی کلی بسیار کم و حداکثر راندمان تا %95 اندازه گیری شده است.
گیربکس های SN:
گیربکس های سری SN از دو چرخ دنده هلیکال تشکیل شده اند. پوسته های این گیربکس ها آلومینیومی و چرخ دنده این گیربکس ها با دو جنس فولادی و چدنی قابل ارائه می باشد.این نوع گیربکس تنها با نسبت های ثابت تولید میگردند و جهت تغییر این نسبت ها معمولا با تغییر در سایز پولی دور ورودی و در نتیجه خروجی گیربکس را تغییر می دهند.
از مزایای این گیربکس ها می توان به عمر و دوام بالا در مقابل راندمان قابل قبول اشاره کرد.
گیربکس هلیکال یا شافت مستقیم :
از ساده ترین و در عین حال کم اصطحکاک ترین انواع گیربکس است در این مدل انتقال نیرو و گشتاور از محوری به محور دیگر به طور مستقیم و با حداقل اتلاف انرژی صورت می گیرد. این گیربکس شامل یک جفت چرخ دنده هلیکال است که یکی به عنوان محرک و دیگری به عنوان متحرک وظیفه انتقال گشتاور را دارند.
نکته ای که در کل انواع گیربکس باید رعایت شود سرویس دوره ای و اطمینان از روند روغن کاری صحیح قطعات است و در این نوع از گیربکس از اهمیت بیشتری برخوردار می باشد زیرا سایش چرخ دنده ها باعث خوردگی و ایجاد ریزبراده هایی می شود که باعث افت قدرت و در نهایت گیرپاژ کردن آن خواهد شد.
گیربکس گرانویل یا 90 درجه :
در موارد متنوع که نیاز به سرعت کم و گشتاور زیاد باشد از این نوع استفاده می شود.از مشخصه های بارز این گیربکس میتوان به تحمل نیروی حداکثر 50000 نیوتون بر متر آن اشاره کرد.
این گیربکس تشکیل شده از چند چرخ دنده هلیکال و مورب و یک چرخ دنده مخروطی است با توجه به نوع طراحی آن، استفاده گسترده اش بیشتر در خطوطی که دارای بارهای ضربه ای هستند و نیاز به Start و Stop مداوم دارند به چشم می خورد.
با توجه به تحمل گشتاور بالای آن بیشتر در صنایع بالادستی ، فولاد ، سیمان، نفت و صنایع دریایی مورد استفاده است.
گیربکس سایکلو :
این گیربکس قابلیت نصب در هر هشت جهت را دارد.به دلیل نوع طراحی و داشتن بالاترین سطح تماس بین لقمه های داخلی اش بیش از 5 برابر مقاوم تر در مقابل بارهای لحظه ای شده است. همین موضوع باعث شده تا شاهد کمترین لقی در آن باشیم.
با توجه به داشتن سطح تماس زیاد بین قطعات دچار کمترین میزان سایش و بیشترین تحمل فشار را دارد . با توجه به اندازه گیری های ثبت شده حداکثر گشتاور را تا 68.200 n/m به خود اختصاص داده است.از مزایای این گیربکس می توان به طول عمر بالا ، زمان روغن کاری مناسب و تحمل بار لحظه ای و شوک های نیرو اشاره کرد.
گیربکس های مکعبی مکمل :
در آخر لیست می توان به گیربکس های مکعبی پرداخت .در اصل این مورد تکمیل کننده ی یک گیربکس دیگر خواهد بود که با داشتن دو حالت Back Stop و Hold Back باعث افزایش ضریب ایمنی خواهد شد.
حالت Back Stop برای شیب هایی استفاده می شود که احتمال هرزگردی تسمه وجود دارد و حالت Hold Back برای زمانی که به دلایل مختلف تسمه دچار حرکت معکوس یا بازگشت خواهد شد. که در اصل این حالت باعث قفل تسمه و گیربکس می شود.
